Long Biên là một
quận nội thành thuộc
thành phố Hà Nội,
Việt Nam, là quận duy nhất nằm ở tả ngạn sông Hồng thuộc
Thành phố Hà Nội.
1 – Vị trí địa lý:
Quận Long Biên nằm ở phía đông bắc nội thành của Thủ đô
Hà Nội, nằm cách trung tâm thành phố qua các cây cầu Long Biên, Chương Dương, Vĩnh Tuy, có vị trí địa lý:
+ Phía đông giáp huyện
Gia Lâm
+ Phía tây giáp quận
Tây Hồ, quận
Ba Đình, quận
Hoàn Kiếm và quận
Hai Bà Trưng
+ Phía nam giáp quận
Hoàng Mai
+ Phía bắc giáp huyện
Đông Anh.
Quận Long Biên có diện tích 60,38 km², dân số năm 2013 là 271.000 người. Một số bộ phận dân cư theo
đạo Thiên Chúa tập trung chủ yếu ở tổ dân phố Tư Đình, thuộc phường Long Biên.
2 – Lịch sử
2.1 – Trước thế kỷ XXI: Thời phong kiến, từng tồn tại một địa danh được nhắc đến nhiều trong lịch sử, cũng có tên là Long Biên. Cho tới giờ, giới sử học vẫn còn tranh cãi về việc
Long Biên thời phong kiến có phải là vùng đất Long Biên ngày nay hay không.
[6]
Toàn bộ địa giới quận Long Biên nằm trọn trong huyện
Gia Lâm cũ.
Từ thời
Pháp thuộc, khu vực quận Long Biên nằm sát sông Hồng và
con đường thiên lý Bắc - Nam còn được biết đến với tên gọi
Gia Lâm phố. Nhận thấy đây là một tiền đồn có tầm quan trọng nhất định trong việc bảo vệ thành phố Hà Nội thuộc Pháp, chính quyền thực dân đã cho xây dựng cầu Doumer (ngày nay là
cầu Long Biên),
phi trường Gia Lâm, đường thuộc địa số 5 (ngày nay là quốc lộ 5) đến
Hải Phòng, cũng như củng cố đường thuộc địa số 1 nhằm đảm bảo liên lạc giữa Hà Nội và các tỉnh tả ngạn sông Hồng.
Sau khi
Hà Nội được giải phóng, tháng 12 năm 1954, Nhà nước đã tiến hành sáp nhập Gia Lâm phố vào Hà Nội, thành lập quận VIII tương ứng.
Năm 1961, Gia Lâm được nhập vào Hà Nội. Quận VIII từ đó cũng bị giải thể và nhập vào huyện Gia Lâm.
2.2 – Thế kỷ XXI: Căn cứ vào Nghị định số 132/2003/NĐ-CP
[1] ngày
6 tháng 11 năm
2003 của Chính phủ - về việc điều chỉnh địa giới hành chính để thành lập các quận Hoàng Mai và quận Long Biên thuộc thành phố Hà Nội, quận Long Biên được hình thành trên cơ sở: Tách 10 xã của huyện
Gia Lâm, gồm: Thượng Thanh, Giang Biên, Ngọc Thụy, Việt Hưng, Hội Xá, Gia Thụy, Bồ Đề, Long Biên, Thạch Bàn, Cự Khối và 3 thị trấn: Gia Lâm, Đức Giang, Sài Đồng) - Đồng thời điều chỉnh địa giới để thành lập 14 phường thuộc quận Long Biên, cụ thể như sau:
+ Thành lập phường
Gia Thụy trên cơ sở 77,68 ha diện tích tự nhiên và 7.207 nhân khẩu của thị trấn Gia Lâm, 42,64 ha diện tích tự nhiên và 2.514 nhân khẩu của xã Gia Thụy. Phường Gia Thụy có tổng là: 120,32 ha diện tích tự nhiên và 9.721 nhân khẩu.
+ Thành lập phường
Ngọc Lâm trên cơ sở 83,04 ha diện tích tự nhiên và 19.604 nhân khẩu của thị trấn Gia Lâm và 30 ha diện tích tự nhiên của xã Bồ Đề. Phường Ngọc Lâm có tổng là: 113,04 ha diện tích tự nhiên và 19.604 nhân khẩu.
+ Thành lập phường
Bồ Đề trên cơ sở 379,92 ha diện tích tự nhiên và 9.888 nhân khẩu của xã Bồ Đề và 6.271 nhân khẩu của thị trấn Gia Lâm. Phường Bồ Đề có tổng là: 379,92 ha diện tích tự nhiên và 16.159 nhân khẩu.
+ Thành lập phường
Phúc Đồng trên cơ sở 494,76 ha diện tích tự nhiên và 6.994 nhân khẩu của xã Gia Thụy.
+ Thành lập phường
Phúc Lợi trên cơ sở toàn bộ 619,69 ha diện tích tự nhiên và 7.820 nhân khẩu của xã Hội Xá.
+ Thành lập phường
Thượng Thanh trên cơ sở toàn bộ 488,09 ha diện tích tự nhiên và 13.153 nhân khẩu của xã Thượng Thanh.
+ Thành lập phường
Giang Biên trên cơ sở toàn bộ 471,40 ha diện tích tự nhiên và 4.600 nhân khẩu của xã Giang Biên.
+ Thành lập phường
Ngọc Thụy trên cơ sở toàn bộ 898,99 ha diện tích tự nhiên và 18.568 nhân khẩu của xã Ngọc Thụy.
+ Thành lập phường
Việt Hưng trên cơ sở toàn bộ 383,44 ha diện tích tự nhiên và 7.884 nhân khẩu của xã Việt Hưng.
+ Thành lập phường
Long Biên trên cơ sở toàn bộ 723,13 ha diện tích tự nhiên và 9.455 nhân khẩu của xã Long Biên.
+ Thành lập phường
Thạch Bàn trên cơ sở toàn bộ 527,21 ha diện tích tự nhiên và 11.300 nhân khẩu của xã Thạch Bàn.
+ Thành lập phường
Cự Khối trên cơ sở toàn bộ 486,94 ha diện tích tự nhiên và 5.652 nhân khẩu của xã Cự Khối.
+ Thành lập phường
Đức Giang trên cơ sở toàn bộ 240,64 ha diện tích tự nhiên và 25.767 nhân khẩu của thị trấn Đức Giang.
+ Thành lập phường
Sài Đồng trên cơ sở toàn bộ 90,67 ha diện tích tự nhiên và 14.029 nhân khẩu của thị trấn Sài Đồng.
3 – Hạ tầng:
Long Biên là một quận có tốc độ
đô thị hóa nhanh chóng. Hiện nay, trên địa bàn đã và đang hình thành một số khu đô thị như khu đô thị Việt Hưng, khu đô thị Bồ Đề, khu đô thị Ngọc Thuỵ (Khai Sơn Hill), khu đô thị Thượng Thanh, khu đô thị Sài Đồng, khu đô thị Thạch Bàn... cùng với một số khu đô thị sinh thái như
Vinhomes Riverside, Beriver Long Biên, Rice Home Sông Hồng, Vinhomes The Harmony, Hà Nội Garden City...
Giao thông có đầy đủ hệ thống đường bộ, đường sắt, đường thủy. Đường bộ có
Quốc lộ 1,
quốc lộ 5,
đường Vành đai 3,
đường cao tốc Hà Nội – Hải Phòng,; đường sắt với hai nhà ga là ga Gia Lâm và ga Cầu Bây với các tuyến đi
Hải Phòng,
Quảng Ninh,
Lạng Sơn,
Thái Nguyên,
Lào Cai; đường thủy có
sông Hồng,
sông Đuống...
Các dự án đường sắt đi qua địa bàn quận là các tuyến số 1 (Ngọc Hồi - Yên Viên), tuyến số 4 (Liên Hà - Bắc Thăng Long); trong đó tuyến số 1 hiện đang được đầu tư xây dựng.
+ Đình Tình Quang ở phường Giang Biên thờ
tướng nhà Đinh Đinh Điền và 2 vị hoàng đế họ Lý là
Lý Nam Đế và
Lý Chiêu Hoàng. Đình Tình Quang đã được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng di tích lịch sử kiến trúc, nghệ thuật ngày 11/5/1993.
+ Đình Mai Phúc ở phường Phúc Đồng thờ hai anh em Xuân Vinh và Luận Nương đã tập hợp trai tráng trong làng thành đội dân binh, đánh bại các sứ quân
Nguyễn Khoan,
Lã Đường,
Kiều Công Hãn.
+ Đình Cầu Bây ở phường Thạch Bàn
Hà Nội thờ vị tướng Lã Lang Đường có công phù tá cho
Đinh Bộ Lĩnh dẹp
loạn 12 sứ quân. Em trai của vị tướng Lã Lang Đường là Lã Lang Đế được thờ ở làng Ngô bên cạnh làng Cầu Bây.
+ Đình làng Ngô ở phường Thạch Bàn thờ tướng nhà Đinh Lã Lang Đế có công phù tá cho
Đinh Bộ Lĩnh dẹp
loạn 12 sứ quân và đánh quân Ngô. Anh trai của vị tướng Lã Lang Đế là Lã Lang Đường được thờ ở làng Cầu Bây bên cạnh làng Ngô.
+ Đình Thống Nhất phường Cự Khối
Hà Nội Đình Hạ Trại thôn Thống Nhất thờ Lã Lang Đế phù tá cho
Đinh Bộ Lĩnh dẹp
loạn 12 sứ quân.
+ Đình Thổ Khối ở phường Cự Khối có từ trước năm 1730, bên trong thờ 6 vị thành hoàng trong đó có 3 vị là Bạch Đa đại vương, Dị Mệ đại vương và Đào thành hoàng có công giúp
Đinh Bộ Lĩnh dẹp
loạn 12 sứ quân. Hiện nay, đình Thổ Khối thuộc tổ 9, phường Cự Khối.
+ Đình Lý Thường Kiệt ở phường Ngọc Thuỵ; thờ Thái uý Việt Quốc Công Lý Thường Kiệt.
+ Đình Thanh Am ở phường
Thượng Thanh; thờ vợ chồng Đào Kỳ - Phương Dung, 2 vị tướng kiệt xuất trong cuộc
Khởi nghĩa Hai Bà Trưng và Trình Quốc công
Nguyễn Bỉnh Khiêm, một doanh nhân văn hoá thế kỷ XVI, làm thành hoàng làng. Ngày 09/01/1990, Đình Thanh Am được Bộ Văn hoá thông tin công nhận di tích lịch sử.
+ Đình Cự Đồng còn có tên là Đình Đông Lâm, nay thuộc tổ 1, phường Thạch Bàn. Nơi đây là địa bàn hoạt động của nghĩa quân
Hai Bà Trưng dẹp giặc
Tô Định. Đình Cự Đồng thờ danh tướng Thành Công Liệt Đại Vương; ông là người có công giúp Hai Bà Trưng dẹp giặc Tô Định được phong cho thực ấp địa bàn huyện Gia Lâm.
+ Đình Gia Thụy có tên Nôm là Chợ Da, dưới thời Nguyễn thuộc xã Gia Thụy, tổng Gia Thụy, huyện Gia Lâm, phủ Thuận An, tỉnh Bắc Ninh. Đình Gia Thụy lưu giữ cuốn gia Thần phả do Đông các đại học sĩ
Nguyễn Bính soạn năm Hồng Phúc nguyên niên 1573. Thở thành hoàng làng gồm anh em Trung Thành, Đông Lương, Thông Vĩnh, và em gái Quý Nương, vốn là bốn tướng của An Dương Vương Thục Phán.
+ Đình Hội Xá nằm bên bờ Nam
sông Đuống thuộc Tổ 1, phường Phúc Lợi. Đình Hội Xá thờ
Thánh Gióngcùng tướng Hoàng Hổ. Hoàng Hổ là một lãnh binh trong đạo quân của làng Hội Xá đã theo Phù Đổng đánh giặc Ân và tướng quân Nguyễn Nộn ở cuối thời
Nhà Lý. Hàng năm từ xa xưa cứ mùng 9 tháng 4 âm lịch, nhân dân các thôn: Phù Đổng, Phù Dực, Hội Xá, Đổng Viên, Đổng Xuyên (Gióng Mốt), Chi Nam lại cùng nhau long trọng tổ chức ngày hội tưởng niệm vị anh hùng làng Gióng.
+ Đình Kim Quan thuộc tổ 4, phường
Việt Hưng. Thời Lê, có Phò mã
Lê Đạt Chiêu đã tay vua xin đi đi dân đến vùng đất mới, thành lập làng Kim Quan. Đình Kim Quan thờ
Linh Lang Đại vương và một số nhân thần vị quan tước Lân Hoài Bá Lê Đạt Chiêu và 2 vị nữ Thần là Thiên Tiên Đào Hoa phu nhân và Hà Tiên Phương Dung phu nhân.
+ Đình Lâm Du nằm ở trung tâm xã Bồ Đề, huyện Gia Lâm nay ở tổ 24, phường Bồ Đề, quận Long Biên. Đình Lâm Du thờ Thần Linh Lang tức Uy Đô, con trai vua
Trần Thánh Tông (1258 – 1378) và công chúa
Liễu Hạnh.
+ Đình Lệ Mật nằm trong một cụm di tích quốc gia bao gồm đình và chùa làng Lệ Mật, tại phố
Việt Hưng, phường Việt Hưng. Đình Hạ thờ ông
Hoàng Đức Trung người bắt rắn thời Lý Thánh Tông. Hàng năm, dân chúng mở hội đình Hạ và tổ chức nhiều hoạt động văn hóa nghệ thuật về rắn.
+ Đình Ngọc Lâm thuộc tổ 17, phường Ngọc Lâm. Đình Ngọc Lâm thờ Linh Lang Đại vương, vốn là Hoàng tử con vua
Lý Thánh Tông, có công đánh giặc giúp nước.
+ Đình Nha thuộc tổ 18, phường Long Biên. Đình Nha thờ Liên Hoa công chúa thời Đinh và Linh Lang Đại Vương thời Lý. Đình nằm trên tuyến đường với làng cổ
Bát Tràng, là một di tích thu hút sự quan tâm của khách thập phương xa gần.
+ Đình Nông Vụ tổ 15, phường Phúc Lợi. Đình Nông Vụ Đông thờ 3 vị nhân Thần có công với nước, với dân. Đó là các vị Thần có liên quan trực tiếp tới cuộc sống và quá trình đánh giặc của người dân trên mảnh đất Nông Vụ và đó là 3 anh em nhà họ Trịnh là Trịnh Chính, Trịnh Trí và người em gái Quốc Nương. Hàng năm, dân làng Vo Đông mở hội vào ngày 12 tháng
2 âm lịch là ngày sinh của các vị Thần.
+ Đình Phú Viên thuộc tổ 2, phường Bồ Đề; nằm trong khu vực di tích đền Chầu, bên cạnh chùa
Bồ Đề nổi tiếng. Đình Phú Viên thờ đức
Linh Lang là con của Hoàng Hậu chánh cung Minh Đức và vua
Trần Thánh Tông.
+ Đình Phúc Xá thuộc tổ dân phố số 8, phường
Ngọc Thụy. Đình Phúc Xá có khởi nguồn tạo dựng từ rất sớm với 2 chức năng chính là: nơi phụng thờ thành hoàng làng, các vị phúc Thần có công với dân, với nước và nơi tổ chức lễ hội.
+ Đình Quán Tình là tên gọi theo địa danh hành chính thuộc thôn Quán Tình nay thuộc tổ 5, phường Giang Biên. Ngôi đình nằm ngay sát chân đê, hữu ngạn
sông Đuống. Đình thờ vị Thần Nguyễn Nộn – một danh tướng dưới thời nhà Lý.
+ Đình Thạch Cầu thuộc tổ 1, phường
Thạch Bàn. Theo truyền thuyết ở địa phương thì đình Thạch Cầu thờ Lã Lang Đường – một vị tướng tài ba đã giúp
Ngô Quyền đánh dẹp giặc ngoại xâm và
Đinh Bộ Lĩnh dẹp
loạn 12 sứ quân.
+ Chùa Ái Mộ có tên chữ là "Thiên Định Tự". Chùa Ái Mộ nằm phía trong đê sông Hồng, giáp cầu Long Biên, phía Bắc giáp xã Ngọc Thụy.
+ Chùa Bắc Biên còn gọi chùa An Xá, tên chữ Phúc Xá Tự, có ít nhất từ thế kỷ 17, là ngôi chùa của làng Bắc Biên, nằm trong ngõ 293 Ngọc Thụy, phường
Ngọc Thụy.
+ Chùa Bắc Cầu 2 có tên chữ là "Long Đọi tự" (chùa Long Đọi) ở tại tổ 36, cụm Bắc Cầu 2, phường
Ngọc Thụy.
+ Chùa Bắc Cầu 3 có tên chữ là: "Thuận Lợi tự" (chùa Thuận Lợi) nay là tổ 35, phường Ngọc Thụy.
+ Chùa Bồ Đề tọa lạc trên một bãi bồi ven sông Hồng ở ngoài đê bên bờ Bắc phía hạ lưu, gần chân
cầu Chương Dương, nay thuộc tổ 2, phường Bồ Đề. Xung quanh chùa có rất nhiều di tích khác như đền Ghềnh, đền Chầu, chùa Lâm Du, chùa Ái Mộ.
+ Chùa Gia Quất là tên gọi theo địa danh của thôn, tên cho là "Sùng Phúc tự" (chùa Sùng Phúc). Chùa hiện nay thuộc tổ 5, phường
Thượng Thanh.
+ Chùa Lâm Du nằm phía bờ bắc sông Hồng thuộc phường Bồ Đề, đối diện bờ nam là quận
Hoàn Kiếm,
Ba Đình với 36 phố phường.
+ Chùa Lệ Mật tọa lạc tại phường Việt Hưng có tên chữ là Cổ Giao tự. Tương truyền, ngôi chùa được dựng lên từ
thời Lý.
+ Chùa Mai Phúc còn có tên chữ "Minh Tông Tự", nghĩa là chùa Minh Tông, nằm cách trung tâm thành phố 10 km về phía Đông – Bắc, thuộc xã
Gia Thụy, huyện Gia Lâm nay là tổ 5, phường
Phúc Đồng, quận Long Biên. Chùa được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa – kiến trúc nghệ thuật năm 1992.
Long Biên là một vùng đất có lịch sử lâu đời và giàu tiềm năng phát triển. Sự hình thành và phát triển của Long Biên sau 20 năm thành lập gắn liền với bước phát triển của Thủ đô Hà Nội trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế.
Thời gian qua, nhiều người dân quận Long Biên chứng kiến sự đổi thay rõ nét của địa phương khi thấy xuất hiện ngày càng nhiều những điểm sinh hoạt cộng đồng, vườn hoa trên địa bàn. Đây là sự cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ IV Đảng bộ quận Long Biên, nhiệm kỳ 2020-2025 của các cấp ủy, chính quyền và nhân dân quận nhằm hướng đến xây dựng Long Biên là đô thị hiện đại, đáng sống.
Quận Long Biên đang phát triển đô thị theo hướng hiện đại, đáng sống.